Albert Einstein yek ji girîngtirîn fîzîknasên sedsala 20-an e, ku di zanistiya nûjen de yek ji kesayetiyên herî bibandor tê hesibandin. Di 14’ê adara 1879’an de li bajarê Ulm ê Elmanyayê hatiye dinê û di 18’ê nîsana 1955’an de li bajarê Princeton ê DYA’yê jiyana xwe ji dest daye. Einstein bi xebatên xwe yên şoreşgerî yên di warê fîzîka teorîk de tê naskirin û bi taybetî bi teoriya xwe ya nisbîbûnê tê naskirin.

Jiyan û Perwerde

Einstein di malbateke cihû de hatiye dinyayê. Her çend ew di zarokatiya xwe de bêdeng û vekêşandî bû jî, wî di temenek ciwan de jêhatîbûna neasayî di matematîk û fizîkê de nîşan da. Di sala 1896an de li Swîsreyê li Dibistana Polîteknîkî ya Zurichê tê qebûlkirin û li wir beşa fîzîk û matematîkê dixwîne. Piştî mezûniyetê demekê li Daîreya Patentên Swîsreyê xebitî û di vê serdemê de gelek lêkolînên zanistî yên girîng kirin.

Beşdariyên zanistî

Einstein gelek tevkarî li cîhana zanistê kir, lê xebatên wî yên herî girîng bi kurtasî wiha ne:

Teoriya Relatîvîteyê: Di sala 1905’an de teoriya nisbîbûnê ya taybet û di sala 1915’an de jî teoriya nîsbiyetê ya giştî pêş xist. Van teoriyan bingehên fîzîka nûjen ava kirin bi ravekirina ka dem, cîh, girse û enerjî çawa bi hev ve girêdayî ne.

E=mc² Hevkêşe: Ev hevkêşana navdar ku têkiliya di navbera enerjî û girseyê de îfade dike, di dîroka fizîkê de xaleke zivirînê ye. Ev formula Einstein îlhama lêkolînên li ser enerjiya nukleerî da.

Bandora Fotoelektrîkê: Einstein bandora fotoelektrîkê bi ravekirina xwezaya tîrêjê (foton) ya ronahiyê vegot. Vê xebatê di sala 1921-an de Xelata Nobelê ya Fîzîkê wergirt û di pêşkeftina mekanîka quantum de alîkariyek mezin bû.

Bandora Civakî û Siyasî

Einstein ne tenê bi destkeftiyên xwe yên zanistî lê bi nêrînên xwe yên civakî û siyasî jî bal kişandiye ser xwe. Wek aştîxwaz helwestek li dijî şer girt û di warê mafên mirovan de rolek aktîf lîst. Bi zêdebûna polîtîkayên antîsemîtîk ên li Almanyaya Nazî re, di sala 1933an de koçî Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) kir û dawiya jiyana xwe li Zanîngeha Princeton xebitî.

Mîrata wî

Albert Einstein di dîroka zanistê de yek ji hişên herî geş tê hesibandin. Xebata wî têgihîştina me ya gerdûnê şoreş kir û bingeha teknolojiyên nûjen danî. Î ro jî navê wî bi gotina “jenî” re dihê bikarhanîn.

Jiyan û xebata Einstein berdewam dike ku mirovatiyê wekî yek ji baştirîn nimûneyên meraqa zanistî û dilşewatiya ku sînorên hişê mirovî bişkîne.