Mîtolojiya Kurdî, wekî zêrên veşartî yên di nav çiyayên bilind û geliyên kûr de, çavkaniyeke bêdawî ya çîrok, efsane û baweriyan e. Ji Kawa hesinkarê ku li dijî zilmê şer kir, heta cin û periyên ku di şevên tarî de têne gotin, mîtolojiya Kurdî ne tenê çîrok in, lê beşek ji nasname û ruhê gelê Kurd e. Di vê gotarê de, em ê hin ji wan çîrokên herî balkêş ên mîtolojiya Kurdî vekolin û bibînin ka ew çawa bandorê li çanda me ya îro dikin.

Kawa Hesinkar: Sembola Berxwedanê

Yek ji efsaneyên herî navdar ên Kurdî, bê guman, çîroka Kawa hesinkar e. Ev efsane, ku bi festîvala Newrozê ve girêdayî ye, behsa mêrxasekî hesinî dike ku li dijî padîşahê zordest Dehaq şer dike. Li gorî çîrokê, Dehaqê zalim, ku du mar li ser milên xwe hebûn, ji bo xwedîkirina wan maran her roj mêjiyê du ciwanan dixwest. Kawa, ku kurên wî jî di nav vê talûkeyê de bûn, bi çakûçê xwe yê hesinî serî li Dehaq dide û gelê xwe azad dike. Di dawiyê de, agirê Newrozê tê vêxistin û sembola azadiyê tê ragihandin.

Lê gelo Kawa tenê çîrokek e, an jî dîrokekê vedişêre? Hin lêkolîner bawer dikin ku ev efsane dikare bi serhildanên resen ên li dijî desthilatdarên kevnar ên wekî Asûriyan an Medan ve girêdayî be. Çi rast be çi nebe, Kawa Asinger îro jî semboleke hêzdar a berxwedan û yekîtiya Kurdî ye.

Cin, Perî û Ruhên Çiyayan

Di mîtolojiya Kurdî de, cin û perî cihekî taybet digirin. Ev hebûnên efsûnî, ku carinan dost in û carinan jî xapînok, di çîrokên gelêrî de gelek caran têne behskirin. Mînak, li hin herêmên Kurdistanê, tê gotin ku perî li nêzî çavkaniyên avê dijîn û carinan alîkariya rêwiyan dikin. Lê divê mirov hay ji xwe hebe, ji ber ku perî dikarin bi hîlebaziyên xwe mirov bixin rêyên şaş.

Cin jî, bi taybetî di şevên tarî de, li gundan û çolan têne dîtin. Çîrokek navdar a li ser cinan li herêma Colemêrgê tê gotin: Tê gotin ku ciwanekî di meşê de bi cineke bedew re rû bi rû dimîne, lê gava ew dixwaze bi wê re biaxive, cin ji nişka ve winda dibe û tenê dengê wê yê kenînê li çiyayan dibihîse. Van çîrokan ne tenê ji bo tirsandinê, lê ji bo fêrkirina nirxên wekî hişyarî û rêzgirtina ji xwezayê jî hatine bikaranîn.

Xwedayên Kevnar û Xweza

Berî belavbûna olên mezin, baweriyên Kurdan bi piranî li ser xwezayê û xwedayên kevnar bûn. Yek ji wan, Şahmaran e, ku nîv-mirov nîv-mar e û di mîtolojiya Kurdî de sembola aqil û parastinê ye. Çîroka Şahmaran, ku li herêma Mêrdînê pir tê zanîn, behsa evîna wê ya bi mirovekî re dike û feda bûna wê ji bo parastina sirên xwe. Ev çîrok ne tenê li ser evînê, lê li ser sir û baweriyê jî peyamekê dide.

Herwiha, xweza di mîtolojiya Kurdî de cihekî pîroz digire. Çiya, dar, av û agir wekî hêzên xwedayî dihatin dîtin. Mînak, Çiyayê Cûdî, ku tê bawerkirin ku Keştiya Nûh lê rawestiyaye, di çanda Kurdî de cihekî sembolîk e. Ev bawerî îro jî di hin ayînên kevnar ên li gundan de têne dîtin, wek rêzgirtina ji çavkaniyên avê an darên pîroz.

Bandora Mîtolojiyê li Îro

Mîtolojiya Kurdî ne tenê çîrokên kevn in; ew hîn jî di jiyana me ya rojane de zindî ne. Festîvala Newrozê, ku bi çîroka Kawa ve girêdayî ye, her sal bi coş tê pîrozkirin. Stranên dengbêjan gelek caran çîrokên mîtolojîk vedibêjin, û hunermendên nûjen bi wêne û fîlman van efsaneyan zindî dihêlin. Wekî din, navên ku em didin zarokên xwe, mîna Kawa, Zozan, an Berfîn, bi mîtolojî û xwezayê ve girêdayî ne.

Di heman demê de, mîtolojiya Kurdî dikare bibe çavkaniyek îlhamê ji bo nivîskar, şair û hunermendan. Mînak, fîlmên wekî “Sîyabend û Xecê” an pirtûkên li ser Şahmaran nîşan didin ku ev çîrok çiqas kûr û bêdem in.