Çîyayê Cudî, ku li navçeya Şirnexê ya Bakurê Kurdistanê dikeve, di dîrok û çanda mirovahiyê de xwedî cihekî sembolîk e. Ev çîyayê bi nav û deng, li gorî baweriyên olî û efsaneyên kevnar, wekî cihê ku keştiya Pêxember Nûh lê rawestiyaye tê zanîn. Çîroka Tûfana Nûh, ku di Tewrat, Încîl û Qur’anê de cih digire, yek ji çîrokên herî navdar ên cîhanê ye û bi taybetî ji bo gelên Mezopotamyayê girîngiyeke mezin digire.

Tûfana Nûh û Çîyayê Cudî

Li gorî çîroka Tûfanê, Xwedê biryar da ku mirovahiyê ji ber gunehên wan bi tûfanekê ceza bike. Lê Pêxember Nûh, ku mirovekî rast û xwedî bawerî bû, ji aliyê Xwedê ve hate hilbijartin da ku mirovahî û zindiyên din ji vê felaketê rizgar bike. Nûh keştiyek mezin çêkir, ku tê de ji her cureyê zindiyan cotek an jî komek hilgirt. Piştî tûfanekê ku erdê hemû bi avê dagirt, keştî li ser Çîyayê Cudî rawestiya. Di Qur’anê de, di sûreyê Hûd, ayeta 44’an de tê gotin: “Û hate gotin: ‘Ey erd, ava xwe daqurtîne û ey asîman, xwe bigire!’ Û av kêm bû, û ferman bi cih hat. Keştî jî li ser Çîyayê Cudî rûnişt.”Çîyayê Cudî, li gorî vê çîrokê, bûye sembola rizgariyê û destpêka jiyaneke nû. Ev çîrok ne tenê di Îslamê de, lê di ola Cihûtiyê û Xiristiyaniyê de jî cih digire, her çend hin hûrgilî cuda bin jî. Di heman demê de, çîrokên bi vî rengî di mîtolojiyên Mezopotamyayê yên kevnar, wekî Eposa Gîlgamiş, de jî têne dîtin, ku ev yek nîşan dide ku Tûfana Nûh dibe ku bingeheke dîrokî ya hevpar hebe.

Cudî di Çand û Dîrokê de

Çîyayê Cudî ne tenê di çarçoveya olî de, lê di çanda Kurdî de jî cihekî girîng digire. Ji ber cihê xwe yê erdnîgarî, Cudî di navbera çandên cuda de bûye pirekê. Li derdora çîyayî gelek gund, şikeft û şûpên kevnar hene ku tê bawer kirin hin ji wan bi çîroka Nûh ve girêdayî ne. Her wiha, Cudî di wêjeya devkî ya Kurdan de jî tê behskirin, û gelek caran wekî cihê pîroz tê dîtin.Arkeolog û dîroknasên nûjen jî li ser Çîyayê Cudî lêkolînan dikin da ku delîlên çîroka Tûfanê bibînin. Hin lêkolîner bawer dikin ku dibe avê di serdema beriya dîrokê de li herêma Mezopotamyayê tûfanek mezin çêbûbe, ku bûye bingeha van çîrokan. Lê belê, heta niha ti delîlên zelal ên arkeolojîk ku rastiya keştiya Nûh piştrast bikin nehatine dîtin.

Sembola Cudî û Nûh

Ji bo gelek kesan, Çîyayê Cudî û çîroka Nûh ne tenê çîrokek dîrokî an olî ye, lê di heman demê de sembola hêvî, nûbûn û berxwedanê ye. Nûh, bi çêkirina keştiyê û parastina zindiyan, nîşana bawerî û xebata ji bo jiyanê ye. Cudî jî, wekî cihê ku keştî lê rawestiyaye, bûye sembola rizgariyê û destpêka nû.