Le Corbusier (1887-1965), bi navê rast Charles-Édouard Jeanneret, yek ji avahîsaz, bajarvan, nîgarvan û teorîsyenên herî bibandor ên sedsala 20-an e. Li La Chaux-de-Fonds, Swîsreyê ji dayik bû, wî di ciwaniya xwe de dest bi xwendina huner û mîmariyê kir. Le Corbusier bi dîtina xwe ya modernîst, ku fonksiyonelî, sadekariyê û estetîka geometrîk li xwe digirt, bandoreke kûr li avahîsaziya cîhanî kir. Wî mîmarî ne tenê wekî afirandina avahiyan, lê wekî amûreke ji bo baştirkirina jiyana civakî û bajarî dît.

Felsefeya Avahîsazî ya Le Corbusier

Le Corbusier bawer dikir ku avahîsazî divê bersivê bide hewcedariyên civaka nûjen. Di dema Şoreşa Pîşesaziyê de, ku bajar bi lez mezin dibûn û pirsgirêkên wekî qerebalixî, paqijî û nehevsengiya civakî derketibûn holê, wî xwest ku avahîsazî çareseriyên pratîk û estetîk biafirîne. Wî têgeha “makîneya ji bo jiyanê” (machine for living) pêş xist, ku tê wateya avahiyên ku bi awayekî fonksiyonel, bikêrhatî û li gorî hewcedariyên mirovên nûjen hatine sêwirandin.

Wî herwiha girîngî da standardîzasyonê û hilberîna girseyî di avahîsaziyê de, bi îlhama makîneyên nûjen û xetên hilberînê. Lê belê, ev dîtin ne bê estetîk bû; Le Corbusier di heman demê de li pey hevsengiyeke di navbera form, fonksiyon û bedewiyê de bû, ku bi karanîna formên geometrîk ên paqij û xêzên sade diyar dibû.

Pênc Xalên Avahîzaziya Nû

Di sala 1926-an de, Le Corbusier “Pênc Xalên Mîmariya Nû” formule kir, ku bûn bingeha avahîsaziya modernîst. Ev prensîb, ku di gelek projeyên wî de hatin bicîhkirin, wiha ne:

1. Stûnên Pilotî (Pilotis): Avahî li ser stûnên betonî yên zirav têne hildan, da ku erdê jêrîn ji bo cihên vekirî, parkkirinê an baxçeyan serbest bimîne. Ev yek di heman demê de têkiliya bi xwezayê re jî xurt dike.
2. Banê Rast: Banên terasê yên düz, ku dikarin wekî baxçe, qadên rekreasyonê an cihên civakî werin bikaranîn, li şûna banên kevneşopî yên şevdar hatin bikaranîn.
3. Plana Vekirî: Bi saya strukturên betonê yên bihêz, dîwarên hundir ne hewceyî barkêşiyê ne, ku ev yek dihêle cihên hundir bi serbestî werin dabeşkirin.
4. Paceyên Dirêj (Fenêtres en Longueur): Paceyên horizontal ên dirêj ronahiya xwezayî ya zêde tînin hundir û dîtina panoramîk pêşkêş dikin.
5. Dîwarên Azad (Façade Libre): Ji ber ku struktur bi stûnan tê hilgirtin, dîwarên derve dikarin bi awayekî serbixwe werin sêwirandin, bêyî ku roleke strukturî bilîzin.

Ev prensîb di avahiyên wî de, bi taybetî di Villa Savoye de, bi awayekî zelal têne dîtin.

Projeyên Girîng ên Le Corbusier

Le Corbusier bi sedan projeyên cihêreng pêk anî, ku ji malên takekesî heta plansaziya bajarî digirtin. Li jêr çend mînakên girîng hene:

1. Villa Savoye (1929-1931, Poissy, Fransa): Ev avahî wekî manîfestoya modernîzmê tê hesibandin. Li ser stûnên pilotî hatiye avakirin, bi pencereyên dirêj, banê düz û plana vekirî, Villa Savoye hevsengiyeke bêkêmasî di navbera form û fonksiyonê de nîşan dide. Mala ku ji bo malbateke dewlemend hatiye sêwirandin, bi estetîka xwe ya paqij û karanîna cihê bûye semboleke mîmariya modern.
2. Unité d’Habitation (1947-1952, Marsîlya, Fransa): Ev projeya xanîbûnê ya girseyî nîşan dide ku Le Corbusier li ser çareseriyên civakî jî difikirî. Unité d’Habitation, ku wekî “bajarekî vertîkal” tê binavkirin, xaniyên modular, dikan, dibistan û cihên civakî di nav avahiyekê de tîne cem hev. Wî li vir têgeha “Modulor”ê, sîstemeke pîvandinê ya li gorî proporasyonên laşê mirov, bi kar anî.
3. Chandigarh (1951-1965, Hindistan): Le Corbusier ji bo bajarê nû yê Chandigarh, paytexta eyaleta Punjabê, plana giştî û gelek avahiyên girîng sêwirand. Kapîtol Kompleksa wî, ku avahiyên wekî Meclîsa Eyaletê, Dadgeha Bilind û Sekreteriya Giştî dihewîne, mînakên berbiçav ên karanîna betonê ya xav (brutalîzm) û formên geometrîk in.
4. Notre-Dame-du-Haut (1950-1955, Ronchamp, Fransa): Ev dêra piçûk, ku li ser girê Ronchampê ye, nîşan dide ku Le Corbusier dikaribû ji modernîzma hişk dûr bikeve û formên organîk û hestyarî biafirîne. Bi banê xwe yê kemerî û dîwarên xwe yên qalind, ev avahî wekî şaheseriyeke mîmarî tê hesibandin.

Bandora Le Corbusier li ser Mîmariya Modern

Le Corbusier ne tenê bi avahiyên xwe, lê bi pirtûk û teoriyên xwe jî bandoreke mezin li ser mîmariya cîhanî kir. Pirtûka wî ya navdar, Vers une Architecture (Ber bi Mîmariyekê), bû manîfestoyeke modernîzmê û bandor li nifşên mîmaran kir. Wî di heman demê de di nav CIAM (Kongreya Navneteweyî ya Mîmariya Modern) de roleke sereke lîst, ku platformeke girîng bû ji bo nîqaşkirina mîmariya nûjen.

Lê belê, dîtinên wî ne bê rexne man. Hin rexnegiran bawer dikin ku projeyên wî yên mezin, wekî Chandigarh an planên wî yên ji bo Parîsê (Plan Voisin), pir mekanîkî û bêruh bûn, û têkiliya bi çandên herêmî re kêm dihesiband. Herwiha, karanîna wî ya betonê ya xav, ku bû bingeha şêwaza brutalîst, ji aliyê hin kesan ve wekî sar û ne mirovî hate dîtin.